İkinci Cumhuriyet Edebiyatı Ne Zaman Başlar?

(Öndeyi: Birinci Cumhuriyet 1923’te, asıl Birinci Cumhuriyet edebiyatı ise 1935’te başladı. Bu bir önnot olarak kayıtlı olsun.)

Bunu 2019 momentinde soruyoruz.

Birinci Cumhuriyet, 1923’te başladı, 2013’te bitti. İkinci Cumhuriyet, 2013-2023 arasındaki 10 yıllık Yeni Fetret Devri’nden sonra, 2023 gibi kurulacak gibi…

Şerh: Birinci Cumhuriyet’in 6 ok-ilkesi belliydi ama İkinci Cumhuriyet’in 6 ok-ilkesi ne olabilir, 6 yıllık fetretten sonra hala belli değil. Ek bilgi: Altıncı ilke, 1940 gibi eklenmişti, yani 6 ilkenin tamamlanması 17 yıl almıştı. Bunun edebiyat izdüşümleri de ayrı bir metin konusu.

Birinci Cumhuriyet; 3 adam, 3 darbe, 3 liberalizm ile, 90 yılda 9 dönem yaşamıştı.

Birinci Cumhuriyet edebiyatı; 1935’ler bağımsız ‘Garip’ akımı ve şiiri, 1940’lar ve 1960’lar toplumcu edebiyatının halkı / kitleyi yazması, 1950’ler 2. Yeni şiirinin süslü sözlülüğü gibi 3 ana kümede toplanmıştı.

1983 sonrasındaki liberal dönemin yazını ise; rep şarkı sözü dili, fanzin dili, sosyal medya dilcikleri, graffiti dili ve ‘twitteratür’ dili ile biçime aşırı yüklenip, içerikte hiçbir gerçek konu içermemesi (realiteden kopukluğu ve kaçması) ile bir çukur edebiyat dönemi oldu.

Dünya’da ise; 1980 liberalizmi, 2007 ‘mortgage’ kriziyle sonun başlangıcını, 2017 Arap Baharı çöküşü ile de sonun sonunu yaşadı.

Nobel edebiyat ödülü çizgisinde yaşadığımız ve izlediğimiz üzere, aynı dönemde Dünya edebiyatı da kafaüstü çakıldı. Oysa 1830-1900 ile klasik-klasik, 1900-1960 ile modern-klasik dönem ile yaşandığı üzere edebiyat, yüzyılı aşkın bir süre avangard yaratı maratonu yaşamıştı.

Dünya’daki ve Türkiye’deki 1980-2020 çukur-edebiyat dönemi, tarihsel momenti iflas ettiği için süremeyecek o kesin. Ancak, yakın gelecekte nasıl bir edebiyat doğacak, o henüz belli değil. Belli olan şey, bilimkurgunun gelecekbilim eyleme üzerinden, 21. Yüzyıl’ın ilk çeyreğinde naturalist edebiyatın işlevini üstlenmişliği.

Dünya edebiyatında, 1990 sonrasında reel sosyalizmin çöküşüyle, hem 2. Sanayileşme süreçleri, hem de bilimkurguda motive edici olan Soğuk Savaş kültürel dinamiklerinin bitişiyle, belli bir kültürel regresyon yaşansa da, ‘2312’ ve ‘3 Cisim Problemi’ ile, hiç beklenmedik novum-eksodus’lar yaşadı.

Türk Edebiyatı’nda ise; bilimkurgu, polisiye, fantastik, çizgiroman, gotik-korku yazın türleri hiç (var)olamadı. Onun yerine, yine Batı / G-7 kültürü kökenli olan graffiti, fanzin, rep yazını oldu, ‘twitteratür’ oldu diyemeyiz.

Dolayısıyla Türkiye 2019-2020 momentinde, 2023 ve ertesi için, ne politik, ne estetik, ne de estetiko-politik eksodus ve/ya sıfırdan başlama umulamıyor veya tahmin edilemiyor.

Bunun en belirgin kanıtı, Betül Dünder’in 80 küsur Türk kadın şaire sorduğu, 30’ar küsur soruya verilen yanıtlardan belli: Türk Edebiyatı’nın belli bir kesrini temsil eden türk kadın şairleri; tarih, sanat, şiir, otobiyografileri konusunda, eksi zekalı ve eksi bilgili konumundalar. Sözün özü: Tek bir epsilon novum veya sürpriz bile yok aralarında.

Gözlenen şu:

1980 sonrasında alaturka erkekler feminenleştiği için, kadınlar patriyarklaştı, Hürrem Sultan rolüne soyundular ve kendi sesleriyle coşan deliler korosuna benzediler.

Kuşkusuz; ne Dünya’nın edebi açmazı gerçek, ne de Türkiye’nin, çünkü ortada politik açmaz yok: Hegemon AB ve ABD kendi politik hegemonyalarını kendi elleriyle yıktı, yıkıyor. AB ise; bilimi, sanatı, düşüne kaniliğini, Aydınlanma kültürünü, rasyonalizmi terketti. Batı bitti, 180 küsur yıllık Tanzimat hayali de bitti.

Bu durum; Türkiyeli edebiyatçılar için bir şans, bir olanak ve bir lütuf aslında: Kendi özgün eserlerini ve ekollerini üretme olanağını buldular. Yani, 200 küsur yıllık nakil ve tefsir yerine, telif eser yaratma olanağı.

Bu ülke, 1935’te Sait Faik öyküsünü ve Orhan Veli şiirin çıkardı. 600 küsur yıllık Osmanlı’nın Birinci Cumhuriyet’e aktardığı edebi mirastan daha çoğunu, 90 yıllık Birinci Cumhuriyet İkinci Cumhuriyet’e aktarmış durumda. 1920 Memduh Şevket esendal biçimi ve içeriği, 2020’de bile hala kullanılabilir durumda, keza 1950 Adan Veli çizgisi de. Ancak, bunu görebilecek edebi bilgi ve zeka hiçbir yeni yazarda yok.

Artı çıkış:

‘2312’ veya ‘3 Cisim Problemi’ türü kitapları yazabilecek Türk yazarı, değil 2020’de, 2070’te bile çıkamamış olacak, o kesin…

Yani:

Yeni Türk edebiyatı, avangard değil, naturalist olabilecek, o da olabilirse…

(28 Şubat + 29 Mayıs 2019)