Önbilgiler
I.
(Buradaki
bilgiler; Conan çizgi romanını yayınlarken, Alfa Yayınları’nın ek olarak
verdiği, 1993 tarihli, ‘Conan’ın Dünyası’ adlı broşürden alınmıştır.)
Conan:
Soyunun en güçlülerinden bile üstün bir beden gücüne ve savaş ustalığına
sahipti. 15 yaşındayken, 1.95 boyunda ve 82 kilo ağırlığındaydı. Çağının bütün
silahlarını ustalıkla kullanmayı öğrendi. 30’u civarında kral oldu.
Yaşlılığında batıdan gelen gizemli bir çağrıya uyarak, tacı oğlu Conn’a bırakıp
ülkesini terketti. Bir daha kendisinden haber alınamadı.
Kraliyet
ailesi: Kraliçe Zenobia, Prens Conn, Prenses Radegund, Prens Taurus.
II.
(Buradaki
bilgiler, Fantasy Encyclopedia’nın ‘Conan’ maddesinin özet çevirisidir.)
Conan
çizgiroman formatında ‘Barbar Conan’ adıyla ilk kez 1970’te, Barry Windsor-Smith
tarafından çizilmiş ve Marvel’in önde gelen yazarı Roy Thomas tarafından
yazılmış olarak çıktı. Yeni öyküler ve (Conan’ın yaratıcısı) Robert E. Howard
uyarlamaları ile devam etti. Sonradan Windsor-Smith’in yerini, John Buscema ve
Ernie Chan aldı.
Diziler,
sonradan ‘Conan’ın Kılıcı’, ‘Kral Conan’, ‘Muhrip Conan’ başlıklarıyla da
sürdürüldü.
GİRİZGAHLAR : 1
- 3
1. GİRİŞ
Conan
çizgiromanı, Türkiye’de 1982 - 1997
tarihleri arasında 725 nüsha olarak yayınlandı. Temel format, 96 sayfalık
normal kitap boyuydu. Renkli diziler de oldu ama çizgiroman genelde
siyahbeyazdı. Ders kitabı boyutunda grafik dizi, 200 sayı civarında yayınlandı.
Maceralar bir nüshada başlayıp bitebildiği gibi, birden çok sayı da sürebildi.
(Ele alınacak öykünün hacmi, (birim başına 20-25 sayfa x 35 bölüm =) 800 sayfa
gibi, kendi çapında bir rekor içeriyor.) Öykü yazarları ve çizerler, birden çok
kişi olageldi. ABD türü çizgiromandaki anlayış yaratıcı işçiliği; yazılama,
karakalemleme, mürekkepleme ve öyküleme olarak bölmüş. Editör de, genel
toplarlayıcı işlevi görmüş.
2. CONAN TİPİ
Conan, savaşçı bir barbardır. Yemeyi, içmeyi ve sevişmeyi
sever. Dini ve felsefeyi sevmez. Bu açıdan tam bir aksiyon adamıdır ve o
nedenle de çokça Yanki pragmatizmi ve emperyalizmi ile özdeşleştirilir. Ancak
Conan, kendine göre ahlaklıdır. Hırsızlık yapsa bile, bunu aç olduğu için
yapar. İhanet gibi davranışlardan nefret eder.
Conan, hayali ülke Kimmerya’lıdır. Diğer bir çok ad gibi,
bu da mitolojiden alınmıştır. Tarihte gerçek Kimmeryalılar vardı ve M.Ö. binli
yıllarda bugünkü Kuzeydoğu Anadolu’da yaşayan göçer bir halktılar.
3. CONAN ve
SENAN ÖYKÜSÜ
Conan’ın
iri bedenine ve barbar yöntemlerine karşılık, Senan ufak tefek bir savaşçıdır.
Conan gençse, o yaşlıdır; Conan aklını az kullanırsa, o hep kullanır. Conan tek
silaha bağlıysa, o her silahı kullanmayı bilir. İkisinin öyküsü, parçalı ve
versiyonlu olarak yayınlanmıştır. Tam olarak yayınlanmış bir öykü ise
ilginçtir:
Senan,
Conan’a üç çırak yollar. Bunlar, Conan’a hizmet edip, ondan döğüşmenin sırlarını
öğrenmeye çabalarlar. Conan, onları eğitir. Ders biter ve Conan onları yollar.
Aradan bir süre geçince, üçü geri gelirler: Conan’a onurlu bir ölüm bahşetmek
için… Conan onları bir kez daha yener. Birinin gözleri, birinin bir kolu,
birinin bir bacağı yiter. Ardından, Conan ve Senan yeniden buluşur. Aralarında
şöyle bir diyalog geçer:
-
İyi bir usta olup
olmadığını düşünüyorsun… İyi olsaydın, onlar seni öldürürlerdi. İşte o zaman,
ne kuşkun, ne de endişelerin kalırdı. Onların intikam duygusu, aslında sana
olan sevgilerinden doğdu… Nefret ve sevgi, tek yönlü bir bakışla anlaşılamaz.
-
Ben bu konuda bir
şey bilmiyorum.
-
Öyleyse onları
niye öldürmedin?
-
Onların bir
amaçları vardı. Böylelikle kişiliklerinin zayıf yönleri ortaya çıktı. Şimdi
ise, güçlü yanları ortaya çıkarak, zayıflıklarını iyileştirecektir.
Yorum:
Müslüman-Hristiyan,
Asya-Avrupa, Doğu-Batı, Avrupa-ABD, ABD-SSCB… Güçlü-zayıf, fizik-metafizik,
beyaz-sarı… Kim kimi yenecek? Ondan önce, kim kiminle savaşacak ve kim kimin
düşmanı?
ANA ÖYKÜ
Conan, bu dizi öyküde birden çok kötü-düşman ile savaşır.
Daha önceki şablonlardan farklı üç yeni durum vardır ortada: 1. İyi-kötü ayrımı
muğlaklaşır ve kimi, iyiler kötü ve kötüler iyi olur. 2. Kötü-düşman sürekli
değişir. 3. Öykünün başı da, sonu da açık uçludur.
Dizi öykünün bölümlerinin başlıkları:
Ruhların Kuyusu, Herşeyin Sonu, Cadı Kraliçe, Maddoc
Krallığı, Vasiyetname, Kanlı Sabah, Kılıçlar, Anıt, Yeniden Diriliş, Ölüm
Mevsimi, Gizli Soruşturma, Göç, Bekçi, Kurtarma, Shedu, Zafer, Çağların Kanı, Canavar,
Direniş, Nehir, Sislerin İçindeki Gerçek, Ölüler Lejyonu, Aşeron’un Düşüşü,
Thulsa Doom’un Yedi Yaşamı, Büyücünün Öfkesi, Cin, Necropolis, 3 x Heku : 1.
Dünyadaki Kumlar, 2. Toplum, 3. Üçgen, Hayaletler Kenti : El Şah Maddoc, Kara
At. (Öyküler, düzensiz aralıklarla ve birbirini takip etmeden yayınlandı.)
Ana öykü:
Conan, arkadaşlarını ve ona aşık olan ergen Tetra’yı (‘4’
anlamına gelen boş gönderme), büyücü Nostume‘nin elinden kurtarır. Bu sırada
Tetra, bir kuyuya düşerek ölür. Cehennem güçleri, onun bedeni aracılığıyla
Conan’ı öldürmeye çabalarlar ama beceremezler. Conan ve önce Nostume tarafından
çok iri bir yetiye dönüştürülen (sonra ileride yeniden insan durumuna
dönüştürülen) Keiv (arada yanlışlıkla ‘Kiev’ olarak da yazılan 1. metafor), kaçıp
deli kral Maddoc’un kentine sığınırlar. Orayı cehennem zebanisi İmhotep’in (2.
metafor) elinden kurtarmayı denerler ama beceremezler. İmhotep, Conan ile
savaşır ve yenilince onun köleliğini kabul eder. Conan’ın çevresinde, böyle böyle, giderek
tuhaf bir küçük ordu toparlanmaya başlar. Conan, kendisini öldürtmeye çalışan
Maddoc’u öldürünce, onun gayrımeşru oğlunun annesi Anneka (3. metafor) ve onun
babası Shapur, tahtın varisi oğul öldürülünce, Conan’a katılırlar. Conan,
kendisine yardımcı olarak Simeon (4. metafor) ve Kaleb’i
(5. metafor) de yanına alır. Ortaya Vrakl (6. metafor) çıkar. Öyküye
Conan’ın belalı sevgilisi Red Sonya (9. metafor) ve bir haberci olan Kobe (10.
metafor) girer. Conan’ı öldürmesi için, onun eski arkadaşı Baht’a doğaüstü
güçler verir. Bu sırada Simeon ölür. Kaleb, bir Tutamon rahibidir ve kızı
lanetlenmiştir. Vrakl, kızın gücünün özelliğini, cehennemin yedinci dibinde
tutsak olan Thulsa Doom (7. metafor), aracılığıyla öğrenir. Aynı zamanda
alevler lordu Xuthl (8. metafor) aracılığıyla, Conan’ın başına lanetli ruh
Shedu’yu sarar. Conan tüm bunları atlattığında, Vrakl tüm güce ulaşmıştır ama
Thulsa Doom nedeniyle Conan’ı öldüremez. Xuthl’un önerisiyle yakışıklı bir
erkek bedenine girer ve ona aşık olan genç kızı Xuthl öldürür. Vrakl’ın
bedeninin durduğu mezarlıkta Conan, hem yakışıklı bedeni, hem de Vrakl’ın
çirkin bedenini öldürür ama Xuthl Vrakl’i yakışıklı bedende yeniden var eder.
Thulsa Doom, Shapur’u öldürerek Conan’ı yok etmeye çabalar ama beceremez. Bu
sırada bölgede siyasi kaos çıkar ve savaş başlar. Kobe, kendisini Batı
krallarına köle olarak vermiş olan babası Heku’yu öldürerek doğu dünyasının
tahtına geçer. Bir yanlış anlama nedeniyle de, Anneka onun karısı olur. Conan,
her zamanki gibi, herkesi ve herşeyi bırakıp gider.
Ek: Öykü burada bitmez. Neredeyse bunun kadar uzun olan
devamında, Anneka ve Kobe’nin çocuğu, Conan’ın önce kölesi ve sonra özel
muhafızı olur. Ancak bu öykü, tümüyle Avrupa edebiyatından apartmadır.
Metaforlar:
1.
Kiev / Keiv: Rusya, yani Moskova prensliği, çarlık
olmadan önce, Kazan prensliği daha üstündü ve başkenti bugün de varolan
Kiev’di. Keiv’in ayılaştırılması ve yeniden insanlaştırılması, komünist
Rusya’nın hayvan simgesinin ayı olmasıyla örtüşüyor.
2.
İmhotep: Bir tip kötü. Ana amacı, yıkım yapmaktır. Borusunu
öttürüp ortalığı yıkacak olan, kıyamet meleği İsrafil’e tekabül eder.
(İnsanları tiksindirici bulması, hoş bir ayrıntı…) Ahlaka değil, güce boyun
eğer.
3.
Anneka, Hong Kong’a karşılık gelir: Doğu’dan Batı’ya
geçen… İhanet mi demeli, yoksa fırsattan istifade mi? Kendini önemli sanır ama
çok önemsizdir.
4.
Simeon, daha çok Shakespeare soytarısıdır. Deli
değildir ama öyleymiş gibi yapar. Rolü bitince, sahneden fütursuzca çıkar. Olsa
olsa, Alsace-Lorain olurdu.
5.
Kaleb, iyiye geçen kötü… Taraf değiştiren casuslara
karşılık gelir. Öyküde sonu bilinmez. Tipik bir Smiley kişisi…
6.
Vrakl, bir çok mecaza denk düşer: Şeytan, kıyamet,
bilginin öldürücülüğü, makyevelizm, kan davası… Tipik jönprömiye: Azıcık yamuk
olmuş ne çıkar?
7.
Thulsa Doom, geleneksel kötü. ABD’ye denk gelir.
Kötülüğü iş olsun diye, iyi varken fuzulilik osun diye yapar. Nihai kıyamet
olması gerekir ama 1945-1990 gibi o da ölümü ıskaladı.
8.
Xuthl, hem Vrakl’ın, hem de Thulsa Doom’un
antitezidir. (Bu, tam bir
poliyalektiktir.) Hem de sınırlı-sonlu bir kötüdür. Vrakl’i yaşatması, ironiden
de ötedir.
9.
Red Sonya, Conan’ın patriyarkallığının feminist
antitezidir ama o da savaşçıdır. (Okuyucu, nedense onun ayrı basılmış
öykülerini tutmadı.) Conan’ın isteyip de birlikte olamadığı tek kadın odur.
10.
En antitez Kobe: Gelecek, Çin ve Japonya’dır. Ancak,
açık şurada: Burada, ikisi özdeş gibi ele alınır, oysa karşıttırlar. Kobe, hem
Japonya’da bir kenttir, hem de bugünkü iki Kore’nin üzerinde yer aldığı
yarımadadır.
Genel:
Conan, alternatif bir fantazi tarihtir. Özgün bir dünya
haritası vardır. Genelde, gerçekteki Avrasya ve Kuzey Afrika’yı kapsar. Örneğin
Vilayet Denizi, hem Akdeniz’dir, hem de Hazar Denizi’dir. Conan’ın hangi
ülkeye karşılık geldiği hep
tartışılagelmiştir. Herkes, kolaysa ‘ABD’, der ama yanılır. Yazara göre Conan,
mecazi kurmaca-gelecektir. Brezilya olabilir, Hindistan olabilir, belki yüz yıl
sonra Afrika bile olabilir.
Köruçuşu mecazlar:
Burada göze çarpan, ‘uluslararası hukuk’ denilenin
rezaletidir. Tarihte asıl (‘olan’ denmiyor) kılınmış olan savaştır. (Yeryüzünde
hiç savaşın olmadığı yıl sayısı 5.000’de 50’dir.) Conan, bir köleyken kral
olur. ABD, bir sömürgeyken dünyayı sömürgeleştirir. Herkes de buna alkış tutar.
Uluslararası hukukta, paktlar, antlaşmalar vb vardır ama
herkes sürekli taraf ve düşünce değiştirir. Dünyaya iki dünya savaşı ve bir
kıyamet yazı turası hediye etmiş olan AB’ye bir bakın hele: Sanki 500 yıl
birbirlerini kesenler onlar değil, Dünya’ya uygarlık sunuyorlar… Ya da:
Conan’ın Khitai’ı (Rusça’da Çin), çift ateizm + faşizm ile geliyor, kimse
yekinmiyor bile… Kobe, binleri katlederken, olaya yalnızca ‘mesleki ilke’
diyor, tıpkı Naziler’in ‘istatistik’i gibi...
Sonuçta kadro (veya takım veya ekip), kesinlikle G-7’dir.
5 veya 10 olabilirler ama süper kahramandırlar. Tabii, bu gerçeğin tam
tersidir. Geriye kalan küsurattır aslolan. Dünya tarihini, dünya fatihi Cengiz Han
bile belirleyemedi…
ÇIKIŞ
Conan’ı 18 yıldır okuyorum ve beş yıldır bu metni
yazıyorum. Örnekse, Anneka’nın Hong Kong olduğuna, 1997’de Çin’e katılınca karar
verdim.
Çizgiroman tarihi, siyasi tarihle hep karşılıklılık
taşıyagelmiştir. Genelde, baskı dönemlerinde, ima yoluyla ifade için
kullanılır.
1990’lardan sonra çizgiromanda bir değişim yaşandı. Ona artık
‘grafik roman’ deniyor ve okuyucu kitlesi doğrudan yetişkinler kabul ediliyor.
Conan, bu açıdan bir geçiş örneğiydi: ABD’nin yumuşak
faşizmine içten-dolaylı-bilinçsiz bir tepki ve geleceğin yetişkinleri için bir
mecaz-tarihçe…
(Temmuz – Aralık 1999)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder