Devalüasyon, Enflasyon, Liranın Dolar Karşısındaki Gerçek Değeri

Bir tez ve bir haber:

“Grafikte TL’nin en değersiz olduğu dönem Tansu Çiller ’in başbakanlığı döneminde 1994’teki kriz sırasında kaydedilirken, son günlerdeki söz konusu döneme yaklaşıldığı gösterildi. Bugünkü veriler üzerinden geçmişin reel kur eşleniklerini hesaplayan Robertson, 1994’te dolar/TL kurunun 7.47 ile zirveyi gördüğünü ve uzun dönemli ortalamaya göre yaklaşık yüzde 50 daha ucuz olduğunu belirtti. Robertson’un hesaplamalarına göre, TL şu an uzun dönemli ortalamaya göre yaklaşık yüzde 42 daha ucuz.”

http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/ekonomi/1075725/Erdogan__Ciller_i_yakalamak_uzere.html

Öncelikle itiraz:

1923-1983 arasında serbest kur yoktu. 2001 öncesinde serbest kur yoktu. Yaklaşık 2010 öncesinde de, kur savaşları yoktu. Ekonominin klasik kuralları ve göstergeleri, 2001 ertesinde eski gösterge-kurallar ülkesel olarak da, global olarak da aşırı zorlandı. Yani bugünkü kurlar, bir reel-gösterge falan değil. Olağan koşullarda bir ekonominin enflasyon ve devalüasyonu kabaca eşitse o ekonomi yolunda yürüyordur ki bizce 1983-2001 arasında öyleydi.

2001 krizi, çaprazın biraz açılmasını düzeltti.

Şimdi gelelim metne:

Doların şu an 11,20 olmasını gerektiğini önesürüyor. Bundan o denli emin değiliz.

Öyle olabilmesi için, son 16 yıldaki enflasyonun her yılının neredeyse 2 katı olması gerekir ve bu türden ekonomist görüşler 16 yıl boyunca bunun böyle olduğunu hiç önesürmedi.

Diğer bir deyişle:

Dış ödemeler dengesi hariç Türkiye ekonomisi, şu an 2001-2002’dekinden ne daha iyi, ne de daha kötü. 1983-2018 arasıki borçlanmanın her 10 yılda bir 2 katına çıkması olağan: Her 10 yılda bir 100, 200, 400, 800, (son 5 yılda ve şu anki vatandaşın kişisel borçları hariç) 1.200 milyar dolar diye gitti zaten.

Ayrıca biz hala, hiperenflasyon gibi, hiperdevalüasyon pek olmayacağı kanısındayız, tabelalar kapanıyor çünkü, borsada da öyle.

Dolar aşırı değerli veya lira aşırı değerli olabilir, oldu da zaten. Şu an dolar, değil 11,20, 111,20 bile yapılabilir, bu kurgusal bir şey çünkü. Önümüzdeki 1 yıl içinde 200 küsur milyar nakit ödememiz ve 100 milyar naktimiz var çünkü: Birileri kalkıp, o dolarları borç vermek için 111,20 kur isteyebilir yani.

Neo-liberal dönem, ekonominin kurallarını o denli bozdu ki arttık altın, döviz ve borsa aynı anda artabiliyor ama bu eskiden olmazdı.

Şimdi hiperdevalüasyon olabilir.

Türkiye, tarihte 2 kez buna yakın deneyim yaşadı: İkisinde de, dolar 1 gecede 3 katı oldu.

Şimdilerde 1,4-1,5 katı olduğuna göre, maksimum 2,15 katı daha olabilir ki bu da 15 lira demek. Onu da, eğer yapacaklarsa, bir önceki durumda yaptıkları gibi, 2-3 aya yayarak yapacakları baştan belli zaten.

Bizim tezimiz ise, doların reel değerinin 8-8,5 lira bandında olması gerektiği: 2018 sınırları içinde.

Dolar, istediği kadar uzun süreye yayılarak yapılsın, 15 lira yapılırsa, Türkiye ekonomisi durur. Bunu onlar da bilirler zaten. O nedenle, bunu yapabileceklerini sanmıyorum ama gerekli görürlerse yaparlar da.

(7 Eylül 2018)