Ekonomik
bir felaket daha yaklaşıyor. 06.08.18 itibarıyla durum, artık kolay kolay
önlenemez veya durdulamaz noktada artık.
Önkoyut bilgiler:
Trump’ın
korumacı tedbirleri, ilkede geçersiz değil, çünkü ABD ekonomisi, epeyi uzun
süredir artık uluslararası piyasalarda rekatbet edebilir durumda değil, kendini
koruma refleksi devreye girdi yalnızca, hem de epeyi gecikmeli olarak.
Uluslararası
serbest ticaret bir araçtır, bir amaç değil. Global hegemonların işine yaradığı
zaman, serbest ticaret olur, yaramadığı zaman, böyle korumacılık olur. Bu döngü,
ne ilk kez olacak, ne de son kez.
Gelelim
momente:
“ABD’nin
Çin’den ithal edilen ürünlere gümrük tarifesini yüzde 25’e kadar yükselteceğine
dair son hamlesi ticaret savaşlarının hız keseceği beklentilerini boşa çıkardı.
Dünyanın iki büyük ekonomisi arasındaki çekişmenin küresel ekonomik büyümeyi
baltalayacağı kaygısının küresel piyasalarda yarattığı baskı arttı. Analistler,
korumacı politikaların ekonomiye olumsuz etkisinin kaçınılmaz olarak borsalara
yansıyacağı ve şubat ayında dünya borsalarını sarsan satış dalgasından daha
kötüsünün yolda olduğu uyarısı yapıyor. Analistlere göre teknoloji hisselerinde
son haftalarda görülen düşüşler, hisse senedi piyasalarındaki sert düzeltmenin
habercisi.”
Bu,
zaten bekleniyordu. Biz dahil az kişinin beklediği ama genelde henüz öngörülemeyen
şey, bunun 1929 Krizi’ne benzediği:
“I.
Dünya Savaşı sonrasında ABD, ihracatındaki sert düşüşe yanıt olarak, tarımsal
ürünlerdeki tarifeleri yükseltmiş ve bu durum, 1929’daki Büyük Buhran öncesinde
dünya genelinde korumacılığın ciddi bir şekilde büyümesine neden olmuştu.
1930’da ABD 20 binden fazla ithal mal üzerinde tarifeleri yükselten
Smoot-Hawley yasasını yürürlüğe koydu. Bu tedbirlerin Büyük Buhranı’nın
etkilerini kötüleştirdiği savunuluyor.”
Ecel
gelmiş cehane, başağrısı bahane. Bu kez de öyle.
Artı:
Tarih tekerrür eder ama birebir
aynen tekerrür etmez.
Sorun,
en öndeki şirketlerin en çok gerilemesi:
“New
York borsasında 26-30 Temmuz tarihleri arasındaki 3 işlem gününde, Facebook,
Twitter, Netflix, Amazon, Apple, Microsoft, Intel ve Google’ın ana kuruluşu
olan Alphabet’in hisselerindeki düşüşlerle bu 8 şirketin piyasa değerindeki
toplam kayıp 401 milyar doları bulmuştu.”
Ki bu
daha önce de, demiyolu gibi alanlarda benzeri loarak yaşanmıştı.
Ancak,
bu duruma özel bir gerçek var ki şaşırtıcı:
Apple,
Iphone takıntısı; Google, gözlük gibi satılmayacak ürünleri girmesi; Facebook, tıklanma
sayısı şişirme ve yanlış haber ile en sıradan şirketlerin yapmayacağı hataları
yaptı.
Borsaların
% x küçülmesi demek, 80 trilyon dolar olabilecek gereksiz-kullanımdışı
artı-değer paranın % 2-4 X küçülmesi demek.
Bu
travma-şok dizisi, kademe kademe gelecek.
Bundan
tek kurtulma yolu, orta ve küçük ölçekteki ekonomide geçerli olarak, reel ve
çok uzun süreli dayanıklı mala yatırım yapmak: Diyelim bazı kullanımı zorunlu ve
birimi yüksek fiyatlı ilaçlar gibi.
Bu da, karaborsa demek. Kıtlık demek. Kitlesel
ölümler demek.
Büyük
ölçekteki 80 trilyon dolar ise, tüm Dünya’nın 1 yıllık reel ve sanal tüm
üretimi demek olduğu için, onun satın alabileceği şey, gerçekte tüm Dünya ama kimse onu satmaz, çünkü o zaman ne ekonomi oyunu kalır, ne de yaşam. Onun
yerine, 100 milyonluk yat veya kat, 1 milyar dolara satılır, satıldı da.
Bu
durum; Çin, Almanya-AB ve ABD ekonomik ayrışmasını çok netleştirecek. Askeri olarak
ise, bu ayrışma daha uzun vadede kesinleşecek.
Geçerli
olan bir diğer durum ise şu:
Nasıl ki
askeriyede şahinler ve güvercinler varsa, iktisadide de kapalı ve ‘açık ekonomiden
kazanırlar’ ve ‘bunu isterler’ kümeleri var. Trump’a seçimi kazandıranlar, ABD’nin kapalı ekonomiseverleri ama
bu onun seçim kampanyası sırasında hiç kimsenin dikkatini çekmedi.
Yani, en
sondaki sonuçları gayet irrasyonel olsa da, Trump da şu sıralar rasyonel
davranıyor, ekonomik olarak da rasyonel durumlar bunlar.
İrrasyonel
sonuç ise şöyle gelecek:
35
yıllık açık ekonomiye, yüksek dozda ve kısa vadede kapalı ekonomi şırıngalanınca,
ekonomi şoka girecek. Uluslararası ticaretten kazanlar, kolay kolay ulusal ekonomilerden
kazanamazlar, çünkü ulusal ekonomiler çok daha zor satılırlık ilkeleri içerir.
Başka
bir deyişle:
Ulusal ekonomi
yapısında Apple, maliyeti 100 dolarlık
bir ürünü 1.100 dolara satamaz, satamıyor da artık. Buradaki fark, ulusal
ekonomiyi isteyenlerin, tüketici bilinci yüksek 1. Dünyalılar olması, 1.100
dolarlık Iphone alanların ise tüketici bilinci olmayan 4. Dünyalılar olması.
Çin’in
en azından bir bölüm ekonomisinin yaptığı gibi, irreel ekonomidekilerin bir
bölümü bundan epeyi önce ve zamanında reel ekonomiye geçseydi, bu kriz
olacağının onda biri olurdu.
Ancak
artık bu felaket durdurulamaz. Onu durdurabilecek olanlar, onun olmasanı
isteyenler çünkü ve onun olmamasın isteyenler onu durduramaz çünkü.
Evet:
Bazı
insanlar ekonomide felaket satın alırlar, aldılar, alıyorlar ve alacaklar da.
Bunlara
da, ‘ekonominin şahinleri’ demek gerekli herhalde.
Artı,
gerçek Yanki ruhlular da…
(6 Ağustos 2018)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder