Nordik Polisiye Romanları

‘Nordik’ ile 1965-2020 arası için İsveç’i ve Norveç’i kastetmiş oluyoruz.

ABD gibi zaten seri katillerin cirit attığı bir yerde ve zamanda geçen polisiyeler yazmak kolay. Ya da, 1930’larda kronik kriminal polis devleti varken de öyle.

Ama göreli refah toplumu veya sosyal demokrat iktidarlı bir ortam için cinayet romanı yazmak ilginç bir örnek oldu. 3 isveçli yazar dizisiyle (Wahlöö-Sjöwall, Mankell, Larrson) daha da ilginç oldu.

Olaya 1 de ABD tipi yazan Norveçli Jo Nesbo eklenince, hepten ilginç oldu.

Simenon bunlardan epeyi önce, çürüyen (dekadant) küçük burjuvalı fransız toplumunu eleştiriyi, polisiye roman üzerinden döktürdü. Artı, polisiye roman olmayarak da döktürdü, ‘Kedi’ ile örneğin.

Şerh: Onların öncülü İngiliz Chrisite, olayı bildiğimiz parodiye çevirdi. O da, tersine işleyerek, aristokratik ve krallı ingiltere yapısının oto-ironisi oldu.

Nordikler’deki ilginçlik burada: İçeriden ve pek dikkat etmeyen bir edebiyat türü üzerinden toplum eleştirisi.

Buradan marksist eleştirmen Mandel’in ‘kapitalist toplum eleştirisi olarak polisiye’ kavramına geliyoruz. Eleştirmen, bunu eserden yola çıkıp, tümdengelimle eylerken; yazar, bunu esere varıp, tümevarımla eyler.

Buradaki eleştiri konusu; ‘borsa terördür’ gibi, ‘mülkiyet cinayettir’ durumu.

Bir rivayete göre İsveç, artı-değer ekonomisini 1960’larda ve 1970’lerde, ırkçı rejimi nedeniyle uluslararası ambargoda olan Güney Afrika Cumhuriyeti ile uluslararası illegal ticaretten kazanmış. Bu tema, Mankell’de Afrika takıntısı ve sevgisi olarak var, Wahlöö-Sjöwall’da ima olarak var.

Not: Aynı İsveç, reel tarihte 1960’ta % 0’dan, 2020’de % 20 göçmen oranıyla, bildiğimiz ırkçılık içinde yaşadı, yaşıyor, yaşayacak olabilir. Bu tema, Wahlöö-Sjöwall’da var.

Norveç ise, zaten Nazi eğilimi ile faşizm geleneği güçlü bir Nordik ülke.

Norveç, ekonomik artı-değerini 1970’lerde Kuzey Denizi’nde bulduğu petrol artı doğal gaz ile ve bugün 1 trilyon dolar Norveç borcuna karşılık, 1 trilyon dolar da gelecek fonu biçiminde tezahür eder biçimde yarattı.

3. İskandinav ülkesi Finlandiya ise, 1990-2010 arasında cep telefonu ile 1 trilyon dolar artı-değer yarattı ama onu yedi ve bitirdi. Başladığı noktada yani.

Wahlö-Sjöwall hiç Yanki olmayan bir polisiye roman tarzı yaratıp, yine de kahramanın adını gayet Yanki olarak ‘Martin Becek koymuştu. Nesbo’nun adı zaten Yanki.

Özellikle Larrson’un üçlemesindeki biçimiyle Nordik şiddet, Nesbo’da da var. Nasıl ki Uzakdoğu asya şiddeti çok farklı ama çok daa lirik ise, bu Nordik şiddet de çor farklı ve çok lirik, kutup liriği. Ki bu, Laxness’de de var, diğer İskandinav kurmaca türü (roman, öykü, oyun) yazarlarında da. Bir de, ‘Insomna’ filminin ilk ve Norveç versiyonunda. Şimdiler de, ‘Vikingler’ dizisi ise global ün yakaladı bu şiddet tipi.

Nesbo da bu şidde türünü içeren metinler yazıyor ve bu da ‘mülkiyet cinayettir’in ABD seri katil romanlarında bile ortaya çıkmayan ve/ya ortaya konamamış biçimini, gayet apaçık olarak ekonomiko-politiko-estetik yoldan açımlıyor.

Çıkış: Biz gerçekçi eleştirmen olarak; Wahlöö-Sjöwall onlamasının son cildinde İsveç başbakanının öldürülmesi kurmaca olayının, gerçek yaşamda romanın yayınından hepi topu 10 yıl sonra yaşanmış olmasından yola çıkıp, Larrson romanlarındak konuların pekala gerçekten yaşanmış olabileceği çıkarsamasına varıyoruz. Anlatı abartılmış olabilir ama (t)öz-öykü gerçek olabilir pekala.

Buradan da, Nesbo romanlarından çıkışla, (1.-N. Kuşak) Nordik göçmen bir seri katilin ABD’de o romanlarda yapılanları yapmasını da umuyoruz: Diyelik 2020-2030 gibi.

Artı:

Polisiye roman; gotik-korku, fantastik ve bilimkurgu ile birlikte, yazınaltı sayılan bu türlerin, tarihteki tüm gerçekçi-doğalcı romanların toplamından daha çok gerçeği kurgulamış ve anlatmış olduğu kanısındayız da…

Ve hep gerçekçiyiz:

Mülkiyet cinayettir, hem de seri cinayettir, artı seri terördür.

(12 Ağustos 2018)